Հայաստանի բանկային հատվածում խստացվում են կապիտալի բուֆերները

Արմինֆո.  Հայաստանի բանկային հատվածում կարգավորիչը շարունակում է խստացնել կապիտալի բուֆերային ցուցանիշների նորմատիվները։ Այսպես, 2025 թվականի մայիսի 1-ից ՀՀ ԿԲ-ն բարձրացրել է կապիտալի հակացիկլիկ բուֆերի (ԿՀԲ) դրույքաչափը՝ ռիսկով կշռված ակտիվների 1,5% - ից մինչև 1,75%, ինչպես նաև կապիտալի կոնսերվացման բուֆերի (պաշտպանիչ) նորման՝ 2% - ից մինչև 2,5% ։ Հայտնի է, որ համակարգային նշանակություն ունեցող բանկերի համար արդեն գործում է կապիտալի լրացուցիչ բուֆեր՝ 1,5% մակարդակում։ Այդ մասին նշվում է ՀՀ ԿԲ "Ֆինանսական կայունություն 2024թ." տարեկան հաշվետվության մեջ։

Այդ հաշվետվության համաձայն, կապիտալի բուֆերների նկատմամբ խմբավորված պահանջը համակարգային նշանակություն ունեցող բանկերի համար արդեն կազմում է 5,75% (հաշվի առնելով 1,5% լրացուցիչ բուֆերը), իսկ մնացած բանկերի համար գործում է 4,25% նորմատիվը:

ԱրմԻնֆո-ի ֆինանսական վերլուծության ծառայության վերլուծաբանների տվյալներով, այդպիսով վերոնշյալ բուֆերների վերաբերյալ մի քանի տարի առաջ առաջարկված բազելյան առաջարկությունները, որոնք հետաձգվել են մինչև "լավագույն ժամանակներ", արդեն գործում են ողջ ուժով: Այս հաավելումների՝ կապիտալի բուֆերների գործարկումը նպատակ ունի աջակցել բանկային հատվածի կայունությանը:

Հիշեցնենք, որ ի տարբերություն կոնսերվացման և համակարգային նշանակության բուֆերների նորմատիվների, որոնց մեկնարկը տրվել էր համավարակային 2020 թվականին, կապիտալի հակացիկլիկ բուֆերը (ԿՀԲ) զրոյական նիշից տեղաշարժվել է շատ ավելի ուշ՝ 2023 թվականի սկզբին։ Մասնավորապես, ԿՀԲ-ն անհրաժեշտ է բանկի կորուստները ծածկելու համար՝ բանկային հատվածում համակարգային ռիսկի սահմանային արժեքների առաջացման դեպքում: 2023 թվականի մայիսից ԿՀԲ-ի նորմը սահմանվել է 1% մակարդակում, և նույն տարում օգոստոսից ի վեր այն աճել է մինչև 1,5%, պահպանելով այդ մակարդակը 2024 թվականին, որից հետո 2025 թվականի մայիսից նորմը բարձրացվել է մինչև ռիսկով կշռված ակտիվների 1,75%-ը։

Ինչ վերաբերում է կապիտալի կոնսերվացման բուֆերին (պաշտպանիչ), ապա այս նորմատիվը բանկերի համար հանդես է գալիս որպես ցնցող կլանիչ, այսինքն, ապահովում է բուֆերային բարձիկ, որպեսզի բանկերը կարողանան շարունակել վարկավորել և կլանել կորուստները դժվարին ժամանակներում: Այս բուֆերն առաջին անգամ ներդրվել է համավարակային 2020 թվականին՝ 0,5% - ի սահմաններում, իսկ այնուհետև 2021 թվականից բարձրացվել է մինչև ռիսկով կշռված ակտիվների 1% - ը, 2023 թվականին՝ մինչև 2%, որին հաջորդել է 2025 թվականի մայիսից հաջորդ աճը՝ մինչև 2,5%։

Իսկ համակարգային նշանակություն ունեցող բանկերի համար կապիտալի լրացուցիչ բուֆերի (համակարգային նշանակության բուֆեր) նպատակն է էլ ավելի ուժեղացնել այդպիսի բանկերի՝ բանկային համակարգի վրա արտաքին և ներքին ցնցումների հետևանքով առաջացած բացասական ազդեցությունները համահարթեցնելու կարողությունը: Այս բուֆերը նույնպես առաջին անգամ կիրառվել է  համավարակային 2020 թվականին՝ մինչև 0,5%, որը պահպանվել է նույն մակարդակում 2021 թվականին։ 2023 թվականի հունվարից հաջորդել է այս նորմի բարձրացումը մինչև 1,5%՝ պահպանելով այդ մակարդակը 2024 և 2025 թվականներին։

ԱրմԻնֆո-ի վերլուծաբաններն ուշադրություն են հրավիրում այն հանգամանքի վրա, որ Կենտրոնական բանկը բավարար է գնահատում բանկային համակարգի կապիտալիզացման և իրացվելիության մակարդակը, սակայն, այդուհանդերձ, ըստ ԱրմԻնֆո-ի պատրաստած Հայաստանի բանկերի ֆինանսական վարկանիշի 31.12.2024 թ. տվյալների, ընդհանուր կապիտալի բավարարությունը 2022-2024թթ. շուկայում միջին հաշվով նվազել է 29,91% - ից մինչև 26,81%, հիմնական կապիտալի բավարարությունը' 28,55% - ից մինչև 24,44%: Նվազման միտման պատկեր է դիտվում  նաև իրացվելիության մակարդակում. ընդհանուր՝ 37,61% - ից մինչև 34,27%, ընթացիկ՝ 205,95% - ից մինչև 122,96%, կարճաժամկետ ՝ 381,73% - ից մինչև 242,35%, իսկ երկարաժամկետը՝ 161,64% - ից մինչև 139,44%։

Այս ժամանակահատվածում ընդհանուր կապիտալի տարեկան աճը դանդաղել է 38%-ից մինչև 20% ՝ կազմելով 4.5 մլրդ դոլար, իսկ վարկավորումն արագացել է 13%-ից մինչև 22%՝ հասնելով 17.7 մլրդ դոլարի։ Բանկային համակարգի զուտ շահույթը 2022 թվականին 3 անգամ թռիչքից և 2023 թվականին դինամիկայի մինչև 11% անկում վատթարացումից հետո, 2024 թվականին հասել է 61% աճի՝ կազմելով 915.7 մլն դոլար։ Դա, բնականաբար, ազդել է կապիտալի շահութաբերության (ROA) և ակտիվների եկամտաբերության (ROA) վրա, որոնք, նախ, 2023 թվականին նվազել են, համապատասխանաբար, 21,52% - ից և 3,33% - ից մինչև 16,28% և 2,61%, որից հետո 2024 թվականին աճել են մինչև 23,71% և 3,76% ։ Բայց հարկ է նշել, որ անհանգիստ 2022 թվականին բանկերը գերշահույթ են ստացել ոչ տոկոսային եկամուտների կտրուկ աճի շնորհիվ (արտարժութային գործարքներ, քարտային գործառնություններ, դրամական փոխանցումներ ռելոկանտների ալիքի հաշվին), ընդ որում, նկատելիորեն նվազեցնելով վարկավորման ակտիվությունը։ 2023 թվականին, երբ ռելոկանտների գործողություններին առնչվող եռուզեռը սկսեց հանդարտվել, բանկերը վերստին իրենց հայացքն ուղղեցին վարկավորմանը, սակայն ուշացած արձագանքը արժեցավ շահույթի անկում, որը հնարավոր եղավ բարձրացնել միայն 2024 թվականին և արդեն ակտիվ վարկավորման շնորհիվ, որի ոչ  փոքր մասը վերավարկավորում՝ Կենտրոնական բանկի առանցքային տոկոսադրույքի էական իջեցման հաշվին։