2023 թվականին Հայաստանը կրճատել է էլեկտրաէներգիայի արտադրությունն ու արտահանումը, ինչը կարող է վկայել իրական տնտեսության անկման մասին.  Աղասի Թավադյան

Արմինֆո. 2023 թվականին Հայաստանում էլեկտրաէներգիայի արտադրությունն ու արտահանումը նվազել են, ինչը որոշակի մտահոգություն է  առաջացնում։ Դա կարող է վկայել իրական տնտեսության անկման մասին։ Նման գնահատականով հանդես է եկել Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալսարանի դոցենտ, տնտեսագետ Աղասի Թավադյանը:

Ինչպես նշում է փորձագետը, դեպի ծով ելք չունեցող երկրի համար, որը մեծապես կախված է ներկրվող հանածո վառելիքից, արևային էներգիան կարևոր է դառնում մի քանի պատճառներով. նախ արևային էներգիան ապահովում է էներգիայի ապակենտրոնացված աղբյուր՝ նվազեցնելով կախվածությունը արտաքին մատակարարներից և բարելավելով էներգետիկ անվտանգությունը: Մինչդեռ, 2023 թվականին 42 տոկոսը կամ 3 715.6 մլն կՎտ ժամը արտադրվել էր ՋԷԿ-ի կողմից, որը օգտագործում է Ռուսաստանից ներմուծված գազ էլեկտրականության արտադրման համար և ներքին շուկայում ամենաթանկ էլեկտրականության աղբյուրն է: «Օգտագործելով արևի էներգիան՝ Հայաստանը կարող է զգալիորեն նվազեցնել իր խոցելիությունը աշխարհաքաղաքական լարվածություններից, գների տատանումների և ներմուծվող գազի հետ կապված մատակարարման խափանումներից», - նշում է նա:

Անդրադառնալով էլեկտրաէներգիայի արտադրության և արտահանման կրճատմանը՝ Թավադյանը նշել է, որ 2023 թվականին արտադրվել է 8 845 մլն կՎտ ժամ էլեկտրոէներգիա, իսկ 2022-ին՝ 9 165 մլն կՎտ ժամ։ Փաստացի էլեկտրոէներգիայի արտադրությունը կրճատվել է 3.5%-ով: Բացի արևային էլեկտրաէներգիայի արտադրության, բոլոր այլ հիմնական տեսակների էլեկտրոէներգիայի արտադրությունը կրճատվել է։ ՋԷԿ արտադրությունը կրճատվել է 4.2%, ՀԱԷԿ արտադրությունը՝ 4.8%, իսկ ՀԷԿ-երի արտադրությունը՝ 15.2%: Աճը ապահովել է միայն արևային էլեկտրակայանների արտադրված էլեկտրաէներգիան՝ մոտ 55% աճ։ 2023 թվականին ընդհանուր արտադրված էլեկտրաէներգիայի 8.7% կամ 772 մլն կվտ ժամը ապահովել է այս աղբյուրը։

Իհարկե, արևային էլեկտրաէներգիայի աճը դրական է էներգետիկ անվտանգության ապահովման տեսանկյունից, սակայն ընդհանուր էլեկտրաէներգիայի արտադրության անկումը մտահոգիչ է և կարող է վկայել իրական տնտեսության անկման մասին, քանի որ էլեկտրաէներգիան ապրանք է, որը արդադրությունից հետո միանգամից պետք է սպառվի, և այն հանգամանքը, որ 3.5 տոկոսով ավելի քիչ էլեկտրականություն է արտադրվել 2023 թվականին, քան նախորդ տարի, վկայում է նրա մասին, որ արտադրության պահանջարկը էլեկտրականության նկատմամբ նվազել է։

Այսպիսով, կանխատեսումները ամենայն հավանականությամբ էլեկտրաէներգիայի արտադրության աճ չեն ակնկալում, և այլ հավասար պայմաններում հաջորդ 2 տարիների կտրվածքով 2023 թվականը կարող է լինել էլեկտրականության արտադրության պիկային տարին։

Ընդ որում, ինչպես նշում է տնտեսագետը, էլեկտրականության արտահնման կրճատումներն ավելի էական են.  2022 թվականին էլեկտրականության արտահանումը ռեկորդային աճ գրանցեց՝ 74.5% (50.9 մլն դոլարից, 88.8 մլն դոլար)։ Սա հիմնականում պայմանավորված էր հետհամաճարակային վերականգնողական աճով և մեծ քանակությամբ կապիտալի ներհոսքով Ռուսատանից։ Այս պահին գրանցվում է կապիտալի արտահոսք։

2023 թվականին առկա է էլեկտրականության արտահանման անկում՝ 23.4%՝ մինչև 68.0 մլն դոլար և տարեկան կտրվածքով դեռ առկա է արտահնման կտրուկ անկում։ Էլեկտրականությունը, հիմնականում, արտահանվում է դեպի Իրան՝ գազի դիմաց։ Քանի որ էլեկտրաէներգիան արտադրության ժամանակ պիտի սպառվի, արտահանումը կազմակերպվում է ավելցուկային ժամերին, հավելել է նա։

«Ողջ աշխարհում առկա է էլեկտրական մեքենաներին և ջեռուցման վերականգնողական միջոցներին անցնելու միտում։ Բնակարանների տաքացման ու մեքենաների լիցքավորման զգալի մասը հնարավոր է, որ ապագայում կատարվելու է էլեկտրականությամբ: Վերջինս կբարձրացնի էլեկտրականության հանդեպ պահանջարկը և այս պարագայում տնային տնտեսությունների սպառման աճը կավելացնի էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը։ Սակայն, սա կարող է սթրեսի ենթարկել Հայաստանի էներգետիկ համակարգը, քանի որ, եթե տնային տնտեսությունների մեծամասնությունը անցում կատարեն էլեկտրական մեքենաներին և էլեկտրականությամբ ջեռուցման, ապա սա կմեծացնի էլեկտրաէներգիայի պահանջարկը մոտ 2 անգամ, որի ենթակառուցվածքային հնարավորությունները այս պահին Հայաստանը չունի: Պահանջարկի և առաջարկի հնարավոր կրկնապատկումը կարող է լարվածության տակ դնել էլեկտրական ենթակառուցվածքները, որոնք անհրաժեշտ է հրատապ թարմացնել: Այս ռիսկերից խուսափելու համար անհրաժեշտ է մեծացնել արտադրական հզորությունները և էլեկտրաֆիկացման ենթակառուցվածքների քանակությունը: Այսպես, պետք է որոշակի պլան ներդրված լինի, որ մի քանի տարում Հայաստանի էլեկտրական ենթակառուցվածքները պատրաստ լինեն ապահովել տարեկան 18 000 մլն կՎտ ժամ հոսանք», - ամփոփում է Աղասի Թավադյանը:

Նշենք, որ վիճակագրական տվյալների համաձայն, 2023 թվականին Հայաստանում արտադրվել է 8 845.1 մլն կվտ/ժամ էլեկտրաէներգիա: Մասնավորապես, ՋԷԿ - ը մեկ տարվա ընթացքում էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը կրճատել է 4,2% - ով ՝ մինչև 3 715.6 մլն կվտ/ժամ, Հայկական ԱԷԿ-ը '4,8% - ով' մինչև 2 709.2 մլն կվտ/ժամ, ՀԷԿ-երը' 15,2% - ով' մինչև 1 645.8 մլն կվտ/ժամ, հողմային կայանները ավելացրել են էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը 29,8% - ով ՝ մինչև 2,3 մլն կվտ/ժամ, արևային կայանների արտադրության ծավալը 2023 թվականի արդյունքներով կազմել է 772.2 մլն կվտ/ժամ:

2024թ. առաջին եռամսյակում Հայաստանում էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը կազմել է 2 475.9 մլն կվտ/ժամ, դանդաղելով տարեկան անկման 2% - ից մինչեւ 0,4%: Մասնավորապես, ս. թ. առաջին եռամսյակում ՋԷԿ-երը նվազեցրել են էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը տարեկան 5,3% - ով ' մինչև 1 053.6 մլն կվտ/ժամ: Ընդ որում, ՀԷԿ - երն ավելացրել են արտադրվող էլեկտրաէներգիայի ծավալը տարեկան 7% - ով ՝ մինչև 309.4 մլն կվտ/ժամ, իսկ ԱԷԿ-ը ՝ 0,8% - ով՝ մինչև 947,1 մլն կվտ/ժամ, կրճատվել է նաև հողմային կայանների կողմից էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը ՝ տարեկան 35,1% - ով մինչև 0,6 մլն կվտ/ժամ։ Արևային կայանները, ընդհակառակը, ավելացրել են արտադրվող էներգիայի ծավալները 14,4% - ով ՝ մինչև 164,4 մլն կվտ/ժամ:

Ընդհանուր առմամբ, 2023 թվականին Հայաստանի ՀՆԱ-ի աճը ն դանդաղել է մինչև 8,7% (2022 թվականի 12,6% - ից) ՝ ընթացիկ գներով կազմելով 9,503 տրլն դրամ (24,2 մլրդ դոլար)։ 2023 թվականին որպես ՀՆԱ-ի աճի դրայվեր առավելապես հանդես են եկել առևտրի հատվածը՝ 25,7%, շինարարության ոլորտը ՝ 14,8%, ծառայությունների ոլորտը ՝ 10,3%, և մի փոքր ավելի պակաս չափով՝ արդյունաբերական ոլորտը ՝ 4,1%, իսկ ագրոհատվածը հայտնվել է 0,3% անկման մեջ։ Մեկ տարի առաջ ՝ 2022 թվականին, ՀՆԱ աճը բխում էր բոլոր ոլորտներից. ծառայությունների ոլորտ՝ 28,2%, առևտրի հատված՝ 17%, էներգահամալիր՝ 16,1% , շինարարության ոլորտ ՝ 12,5%, արդյունաբերական հատված՝ 7,9%, և գյուղատնտեսության հատված՝ 0,4% ։