Հետազոտություններն ու մշակումները ԵԱՏՄ երկրների ինտեգրման կարևորագույն տարր են և մրցակցող աշխարհ «մուտքի տոմս». ռուս տնտեսագետ

Արմինֆո. Համաշխարհային տնտեսությունը սկսեց լուրջ խնդիրներ ունենալ հետինդուստրիալ հասարակության մոդելի հետագա իրականացման գործում, երբ աշխարհի խոշորագույն երկրներն այլևս ի վիճակի չեն արտադրությունը դուրս բերել իրենց սահմաններից և ստիպված են աջակցել իրական հատվածի զարգացմանը։ Նման կարծիք է հայտնել ռուս հայտնի տնտեսագետ, վերլուծության և կանխատեսման և միջճյուղային մակրոտնտեսական հետազոտությունների ոլորտի մասնագետ, պրոֆեսոր Ալեքսանդր Շիրովը ՝ հարց տալով, թե ինչպես պետք է կառուցել ԵԱՏՄ երկրների տնտեսական քաղաքականությունը ինտեգրացիոն գործընթացների պայմաններում ։

Տնտեսագետի խոսքով ՝ աշխարհի խոշորագույն տնտեսությունների, եւ, առաջին հերթին,  ԱՄՆ-ի կողմից իրական հատվածի պահպանումը կոչված է նրանց ապահովել տնտեսական եւ ռազմական անվտանգության անհրաժեշտ մակարդակ, որն անհրաժեշտ է համաշխարհային տարածաշրջանայնացման եւ մասնատման պայմաններում: Այս համատեքստում երկրները բախվում են աշխատուժի պակասի, ինչը պահանջում է բարեփոխումներ հարկման և եկամուտների երկրորդային վերաբաշխման ոլորտում ՝ նվազեցնելով ԳՀՓԿԱ ծախսերի արդյունավետությունը (գիտահետազոտական և փորձակոնստրուկտորական մշակումներ/աշխատանքներ - խմբ.): Զարգացած երկրների վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ չնայած ԳՀՓԿԱ -ի բարձր ծախսերին, որոնք աճում են, դրանց վերադարձը անընդհատ նվազում է: Ավելին, 2008թ. ֆինանսական ճգնաժամից հետո համաշխարհային ՀՆԱ-ում արտահանման մասնաբաժնի նվազում է նկատվում ։ Այս ամենից բխում է այն եզրակացությունը, որ տնտեսության այն մոդելը, որը եղել է վերջին 30 տարիներին և հնարավորություն է տվել խոշոր երկրներին բարձրացնել եկամուտների մակարդակը, սկսել է խափանումներ առաջացնել ։

Շիրովը կարծում է, որ ի տարբերություն զարգացած երկրների, վերջին 15-20 տարիների ընթացքում կտրուկ աճել է խոշոր զարգացող երկրների դերը: Աճել է նրանց տնտեսությունների բարդությունը և, համապատասխանաբար, աճել են նրանց հավակնությունները գլոբալ որոշումների կայացմանը մասնակցելու առումով։ Մասնագետի կանխատեսմամբ՝ այդ հիմնարար փոփոխությունները կհանգեցնեն այն բանին, որ աշխարհի խոշորագույն տնտեսությունների հնգյակում կմնա միայն ԱՄՆ-ը, իսկ մնացածի տեղը կզբաղեցնեն Չինաստանը, Հնդկաստանը, Ինդոնեզիան և, հնարավոր է, Ռուսաստանը, ինչը կհանգեցնի համաշխարհային տնտեսական կապերում կոնֆլիկտայնությանի աճի:

Ուստի, խոսելով ԵԱՏՄ դերի և կշռի մասին, մասնագետը պարտադիր է համարում միավորման անդամ երկրների մասնակցությունն այդ խաղին: "Դա նշանակում է, որ մենք պետք է ունենանք մեր սեփական տեխնոլոգիաները, որոնք կլինեն «մուտքի տոմս» դեպի նոր աշխարհ", - նշել է Շիրովը: Սակայն մասնատման պայմաններում կարևորագույն դեր կունենան գերտնտեսական ինտեգրացիոն միավորումները։ Դրանք այն միավորումներն են, որոնց բնակչությունը կազմում է մոտ 300 միլիոն մարդ, ՀՆԱ ծավալը՝ առնվազն 5 տրլն դոլար, ԳՀՓԿԱ ընդհանուր հե ծախսերը՝  առնվազն 200 միլիարդ դոլար, իսկ պաշտպանության ծախսերը ՝ առնվազն 200 միլիարդ դոլար: <Ցավոք, ԵԱՏՄ-ն գերտնտեսական միավորման կարգավիճակին չի հասնում, բայց, այնուամենայնիվ, մենք կարող ենք մասնակցել նոր տնտեսական դինամիկայի ձևավորման այս նոր գործընթացին: Եվ այստեղ անհրաժեշտ է ճիշտ կառուցել տնտեսական քաղաքականությունը և  բենիֆիսացնել ինտեգրացիոն գործընթացները արտադրական արդյունաբերական կոոպերացիայի զարգացման հունով ։ Հենց այնտեղ կարելի է ստանալ լրացուցիչ եկամուտներ>, - կարծում է տնտեսագետը։ Շիրովի խոսքով ՝ ԵԱՏՄ-ի ազդեցությունը անդամ երկրների տնտեսությունների վրա 2015 թվականից շատ էական է եղել ։ <Կարելի է տեսնել ՀՆԱ-ի կուտակված աճը ԵԱՏՄ երկրներում, Հայաստանում այն գերազանցել է 50% - ը ։ Եվ սրանք պարզապես թվեր չեն: Հայաստանը մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ ցուցանիշներով զգալիորեն մոտեցել է հետխորհրդային տարածքի առաջատարներին։ Սակայն աճի այդ բարձր տեմպերը, հիմնականում, կապված են եղել ԵԱՏՄ շրջանակներում առևտրային և ֆինանսական հարաբերությունների հետ, և աճի նման տեմպերը պահպանելու համար հետագայում պահանջվում են արդեն հաջորդ էշելոնի լուծումներ՝ երկրի արդյունաբերական ներուժի զարգացում ու վերականգնում, դրա վերաինդուստրիալացում", - ընդգծել է նա։

Ընդ որում, ինչպես կարծում է Շիրովը, պետք է հասկանալ, որ ԵԱՏՄ երկրները զարգացման հսկայական ներուժ ունեն, և, առաջին հերթին, շուկաների ներուժ ՝ սպառողական պահանջարկի տեսանկյունից ։ <Այստեղ, ցավոք, մենք ունենք սպառման բավականին պահպանողական կառուցվածք: Հայաստանում առավել ապահովված ընտանիքների միայն 30% - ն ունի լիարժեք սպառողական պարենային զամբյուղի հասանելիիություն, որը որոշում է մարդու որակյալ սնունդը և հարմարավետ կյանքը: Օրինակ, Ռուսաստանում դա բնակչության կեսից մի փոքր պակաս է: Այսինքն, կա աճելու և զարգանալու տեղ։ Իրականում, ԵԱՏՄ շուկայի հզորությունը թույլ է տալիս զարգացնել նաև արտադրությունը, որը կողմնորոշված է դեպի սպառողական պահանջարկ, և արտադրությունը, որը կողմնորոշված է դեպի ներդրումային պահանջարկ>, - կարծում է նա։

Տնտեսագետի կարծիքով, եթե նայենք, թե ինչ է կատարվում ժողովրդագրության հետ ԵԱՏՄ-ում, ապա այստեղ էլ շատ բան կախված կլինի իրական հատվածի զարգացումից: < Թվում է, թե չաշխատող քաղաքացիների բեռն աշխատող քաղաքացիների համար աճում է բոլոր երկրներում, բայց, նույնիսկ, աշխատանքի արտադրողականության 1% աճի տեմպի դեպքում 2050 թվականին ԵԱՏՄ երկրներում կպահպանվի ծանրաբեռնվածության նույն մակարդակը: Սա ենթադրում է, որ արտադրության արդյունավետության նույնիսկ փոքր աճը մեզ թույլ է տալիս լուծել այս բոլոր խնդիրները>, - կարծում է նա։

Ինչպես կարծում է Շիրովը, ԳՀՓԿԱ զարգացումը պետք է դառնա ԵԱՏՄ ինտեգրման կարևորագույն տարրը ։ "Ցավոք, մենք դեռևս չունենք հետազոտությունների և մշակումների ոլորտում արդյունքների փոխանակման բավարար ընդունելի ծավալներ, իսկ ահա համաշխարհային արդյունքներին հասանելիությունը հնարավոր է միայն «մուտքի տոմսի» առկայության դեպքում, երբ կան սեփական տեխնոլոգիաներ, լինի դա ՏՏ հատվածում, բիոտեխնոլոգիաների հատվածում և այլ համանման ոլորտներում։ Այստեղ համագործակցությունը մեզ թույլ կտա և լուծել արդյունաբերության զարգացման խնդիրները, և լուծել արտադրության արդյունավետության բարձրացման խնդիրները", - կարծում է մասնագետը։

Ինչպես հիմա նշել է տնտեսագետը, նույնիսկ, հաշվի առնելով հետազոտությունների և մշակումների համար ներմուծվող ծախսերը, ոչ Ռուսաստանը, ոչ Բելառուսը, ոչ Հայաստանը, ոչ էլ ԵԱՏՄ մյուս երկրները չեն կարող իրենց թույլ տալ այնպիսի մակարդակ, որը համադրելի է համաշխարհային առաջատարների հետ: Ընդհանուր առմամբ, ԵԱՏՄ-ն աշխարհում ԳՀՓԿԱ-ի համար ընդհանուր ծախսերի 3% - ն է, որից 1% - ը ներքին ծախսերն են, ևս 2% - ը ՝ ներկրվածները։ Օրինակ, Գերմանիան ունի 3% մասնաբաժինը, եւ դա ուղղակի սեփական ծախսերը: Հասկանալի է, որ առանց այդ ծախսերի լուրջ ավելացման և, առաջին հերթին, բիզնեսի կողմից, այդ թվում ՝ համագործակցության միջոցով, արտադրության արդյունավետության բարձրացման խնդրի լուծումն անհնար է։

Իսկ առայժմ ԵԱՏՄ երկրներում արտադրական ոլորտում կոոպերացիայի մակարդակը բավականին ցածր է ։ Օրինակ, Հայաստանից Ռուսաստան միջանկյալ արտադրանքը կազմում է ընդամենը 220 մլն դոլար, ինչը շատ քիչ է։ Փոքր-ինչ ավելի լավ են գործերը Ռուսաստանի, Բելառուսի և Ղազախստանի միջև արդյունաբերական համագործակցությունում։ Ուստի, եթե այդ կոոպերացիան ստեղծվի, և արտադրական շղթաները սկսեն ձևավորվել, այնտեղ եկամուտների աճի լուրջ աղբյուր կա։

Արդեն այսօր, ըստ փորձագետի, Հայաստանի տնտեսության աճի ներուժն իներցիայով կազմում է տարեկան մոտ 4 տոկոս ՝ առանց գոյություն ունեցող մոդելին այլ գործոններ միացնելու։ Եթե դրան գումարենք արդյունավետությունը բարձրացնող տեխնոլոգիական և ինտեգրացիոն փոփոխությունները, ապա մինչև 2035 թվականը տնտեսության աճի միջին տարեկան տեմպերի ցուցանիշը կհասնի 6 տոկոսի։ Ռուսաստանում այդ թիվը կարող է կազմել 3.5% ։ Աճի կեսը կապված կլինի արտադրության արդյունավետության հետ և երկրներին կապահովի համաշխարհային մրցակցության բավարար մակարդակ։

Այդ պատճառով, ինչպես կարծում է Շիրովը, ԵԱՏՄ - ի ներսում <տեխնոլոգիաներ - կոոպերացիա - արդյունավետություն-աճ > կապակցման իրականացումն այսօր ավելի քան արդիական է և կենսական անհրաժեշտություն: